ΒΡΑΒΕΙΟ E TWINNING: ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ-ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ ΣΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ...
Το 12ο Νηπιαγωγείο Κοζάνης με μεγάλη χαρά συμμετείχε ενεργά στην υλοποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος e -twinning : ”Χριστούγεννα -Πρωτοχρονιά στο πέρασμα του χρόνου ”,όπου σε συνεργασία με άλλα τέσσερα σχολεία της Ελλαδικής εμβέλειας ταξιδέψαμε νοερά απ΄ άκρη σ’ άκρη σε ήθη, παραδόσεις και έθιμα που αναβίωναν και αναβιώνουν τις ημέρες των γιορτών … Πήραμε περήφανα το βραβείο μας και σας το δείχνουμε…!
Μωμόγεροι ,Κόλιαντα ,Σούρβα , γιαπράκια , παλιές φωτογραφίες των προγόνων μας , το έθιμο της βασιλόπιτας ,οι παραδοσιακές φορεσιές και το έθιμο της φωτιάς ήταν μερικά από αυτά ,που μας χάρισαν ένα ταξίδι στο χρόνο με αναμνήσεις , αξίες και νοσταλγικές στιγμές …!
“Τα κόλιαντα στην Κοζάνη”
Τα κάλαντα (από το λατινικό calendae) ή Κόλιαντα είναι αρχαιότατο και πανελλήνιο έθιμο. Είναι κυρίως τα τραγούδια, που τραγουδούν οι μικροί την παραμονή των Χριστουγέννων και των άλλων εορτών: του Αγίου Βασιλείου, των Θεοφανίων και των Βαΐων.
Η αμοιβή για τα κόλιαντα που έλεγαν τα παιδιά και οι μεγάλοι σε κάθε σπιτικό , δεν ήταν πράξη φιλανθρωπίας, ούτε ζητιανιάς. Ήταν πράξη τελετουργική. Το κάθε κέρασμα είχε τον δικό του ιδιαίτερο συμβολισμό απόλυτα εναρμονισμένο με το συνολικό πνεύμα του εθίμου. Μέσα από το φιλοδώρημα των μικρών καλαντιστών με καρπούς της γης ( κάστανα, καρύδια, αμύγδαλα, ξυλοκέρατα, φιστίκια, φιρίκια, μανταρίνια) οι νοικοκυραίοι επεδίωκαν την εξασφάλιση της καλής σοδειάς για το σπιτικό τους. Με τα διάφορα γλυκά (κόλιαντα ή σούρβα αλλά και σαλιάρα ή κουραμπιέδες) εκβίαζαν την εξασφάλιση της ευτυχίας και της χαράς στο σπίτι και στην οικογένεια τους ενώ με τα νομίσματα ( πεντάρες, δεκάρες και δραχμές παλιότερα), επιζητούσαν την εξασφάλιση του πλούτου και της αφθονίας.Τα κόλιαντα, τα ιδιαίτερα κουλουράκια των Χριστουγέννων μαζί με τα σούρβα της Πρωτοχρονιάς που πρόσφεραν οι νοικοκυρές στους μικρούς καλαντιστές είχαν και αυτά τον δικό τους συμβολισμό. Στα κόλιαντα, τα ζυμωμένα με νερό , αλεύρι και προζύμι οι παλιές νοικοκυρές έδιναν διάφορα σχήματα αναπαριστάνοντας εικόνες της κτηνοτροφικής ζωής του τόπου (αρνιά, γουρούνια, κότες, τζιουμπανίκες (κλίτσες ) του βοσκού κλπ), μαζί με στοιχεία της καθημερινότητας, όπως της μπάμπως τα ματουάλια, οι κοτσίδις ( κλώσσις) των μαλλιών, οι πιρδίκις, τα ανθρωπάκια κλπ). Δεν ξεχνούσαν φυσικά το θρησκευτικό μήνυμα των ημερών, γι’ αυτό και πρώτο έπλαθαν το Κόλιαντου της Παναγίας. Αυτό απεικόνιζε ένα κουλούρι με σταυρό στο κέντρο ή την Παναγία με το θείο βρέφος αγκαλιά. Αυτό το πρώτο κόλιαντο, το θεωρούσαν ιερό, το έβαζαν στα εικονίσματα και δεν επέτρεπαν σε κανέναν να το πειράξει. Πίστευαν ότι είχε θεραπευτικές ιδιότητες και γιάτρευαν μ’ αυτό μέχρι και λυσσασμένα σκυλιά.
Πάντως τα παλιά χρόνια οι μικροί περίμεναν τα «κόλιαντα» με μεγάλη λαχτάρα. Αψηφώντας τις παγωνιές και τα χιόνια, απ’ τα μεσάνυχτα ξεχύνονταν παρέες – παρέες, σωστό μελισσολόι, στους δρόμους και τα σοκάκια με τα σακούλια και τους τσιώκους κι απ’ τραγούδια, τις φωνές και τα θυροκτυπήματα, βούιζε ο τόπος.
Το έθιμο έχει ατονήσει τελείως και ξεχάστηκαν και τα τραγούδια που τραγουδιόντουσαν. Με την εγκατάσταση των προσφύγων και την επιμιξία αλλοιώθηκαν τα έθιμα και οι μικροί δεν περιμένουν πια τα «κόλιαντα» με την ίδια λαχτάρα που τα περιμέναμε εμείς τα παλιά τα χρόνια. Τώρα, απλώς για να τηρηθεί το έθιμο, στέλνουν τα πολύ μικρά παιδιά στα συγγενικά μονάχα σπίτια κι όχι απ’ τα βαθιά χαράματα, αλλά αργά προς το μεσημέρι. Ο τσιώκος, αν υπάρχει, είναι απλώς διακοσμητικό στοιχείο και δεν ακούς άλλο τραγούδι απ’ το «Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει…»
Ας τα ακούσουμε και μεις …
Κόλιαντα , μπάμπω, κόλιαντα,
και μένα κολιαντίνα.
Κι αν δεν μου δώσεις
κι αν δεν μου δώσεις κόλιαντα,,
δώσ’ μας την θυγατέρα σ’.
-Τι την θέλεις, τη δική μου θυγατέρα
-Να την φιλώ, να την τσιμπώ
να με ζεσταίνει το βράδυ.
Φέρτε μας τα κόλιαντα,
τι μας πήρ’ η μέρα.
Η μέρα μερουλίζει,
το πουλί τσουρίζει.
Η γάτα νιαουρίζει,
ο Χριστός γεννιέται.
Γεννιέται και βαφτίζεται
στους ουρανούς απάνω.
Οι άγγελοι χαίρουνται
και τα δαιμόνια σκάνουν (=σκάνε).
Σκάνουν και πλαντάζουν
τα σίδερα δαγκάνουν
Παραδοσιακά κόλιαντα Κοζάνης
Κόλιαντα μπάμπου μ’ , κόλιαντα κι μένα ν ‘ κολιαντίνα.
Κι μένα την τρανήτερη κι τώρα κι από χρόνου.
Να ζήσεις χρόνους ικατό κι να τους απιράσεις.
Ν ‘ ασπρίσεις σαν τουν Μπουρινου σαν τ ‘ άσπρου περιστέρι.
Δυο περιστέρια μάλουναν κι πάλι αγαπιούνταν.
Ψηλά, ψηλά σηκώνονταν, στουν ουρανό φιλιούνταν.
Κι σαν δεν έχεις κόλιαντα, δος μας ένα σιτζιούκι,
νάνι καλό, νάνι χουντρό, νάνι ζαχαρουμένο.
Κι σαν δεν έχεις κι σιτζιούκι, δος μας ένα κορίτσι.
Κι τι του θέλεις γάϊδαρε του ξένου του κορίτσι;
Να μ’ ρίχνει νιρό να νίβουμι, να μ’ στρώνει να πλαγιάζω.
Να το φιλώ να του τσιμπώ να μι ζισταίνει του βράδυ.
κι τ’ χρον’ !
Επεξεργαστήκαμε στην παρεούλα με τα παιδιά φωτογραφικό υλικό σε ασπρόμαυρη μορφή ,όπου απεικονίζονται φωτογραφικά στιγμιότυπα από τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά των προγόνων μας στην περιοχή της Κοζάνης και της Περιφέρειας στην Δυτική Μακεδονία … Ταξιδέψαμε νοερά στα δικά τους λημέρι και πλάσαμε ιστορίες με φαντασία και ποικιλία ιδεών ,σκέψεων και υποθέσεων …Η πλοκή των ιστοριών μας μαζί με τους ήρωες που πρωταγωνιστούσαν σε κάθε ιστορία μας έφερνε αναμνήσεις που ήταν ξεχασμένες στο χρονοντούλαπο της ιστορίας … Ακούσαμε τα κάλαντα της Κοζάνης με την ιδιαίτερη προφορά και τους ιδιωματισμούς προσπαθώντας να μαντέψουμε το νόημα της κάθε λέξης … Οι γιαγιάδες μας και οι παππούδες μας ήταν σοφοί και αγαπούσανε πολύ τα παραδοσιακά Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά …
Έθιμα Πρωτοχρονιάς
Όπως τα Χριστούγεννα έτσι και την Πρωτοχρονιά, την παραμονή όλα τα παιδιά κατά ομάδες, όταν σουρούπωνε επισκέπτονταν όλα τα σπίτια και τραγουδούσαν τα κάλαντα:
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, ψηλή μου δεντρολιβανιά
κι αρχή, κι αρχή καλός μας χρόνος,
εκκλησιά, εκκλησιά με τ΄ άγιο θρόνος.
Αρχή που βγήκε ο Χριστός, Άγιος και πνευματικός,
στη γη, στη γη να περπατήσει
και να μας, και να μας καλοκαρδίσει.
Άγιος Βασίλης έρχεται, άρχοντες το κατέχετε,
από, από την Καισαρεία, ζησ΄ αρχό, ζήσ’ αρχόντισσα κυρία.
Βαστάει εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι, δες και με, δες κι εμέ το παλικάρι.
Σ΄ αυτό το σπίτι που ΄ρθαμε, πέτρα, πέτρα να μη ραγίσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού, χίλια, χίλια χρόνια να ζήσει.”
Η νοικοκυρά άνοιγε την πόρτα να τους ακούσει και στο τέλος έδινε σε κάθε παιδί από μια δεκάρα ή εικοσάρα ή πεντούλι, ή ξυλοκέρατο ή ακόμη και φρούτα.
Οι μεγάλοι ντυνόντουσαν καρναβάλια, φορούσαν συνήθως παλιά ρούχα, κρύβοντας το πρόσωπο με κάποιο τσεμπέρι(μαντήλα),φορούσαν ανάποδα το σακάκι ή την κάπα(υφαντό παλτό τσομπάνου με κουκούλα, από τρίχα γίδας), στη μέση τους κρεμούσαν κουδούνια, καμιά φορά ντυνόντουσαν οι άνδρες νύφες και οι γυναίκες γαμπροί, δεν τραγουδούσαν τα κάλαντα, ούτε μιλούσαν, μπαίνοντας στον οντά του σπιτιού, όπου βρισκόταν όλη οι οικογένεια, χορεύοντας κυκλικά πείραζαν ή τσιμπούσαν τον σπιτονοικοκύρη.
Ήταν επιτυχία των καρναβαλιστών, όταν δεν τους αναγνώριζαν, όταν όμως αναγνώριζαν κάποιον τότε αγκαλιάζονταν και ανταλλάσσαν ευχές για τον καινούργιο χρόνο.
Η νοικοκυρά κερνούσε τον καθένα τσίπουρο με μεζέ τηγανιάς ή τσιγλάνια (τσιγαρίδες).
Η νοικοκυρά από νωρίς την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, ετοίμαζε την βασιλόπιτα, άνοιγε στον σοφρά το φύλλο της βασιλόπιτας και το άπλωνε στο ταψί με ενδιάμεση γέμιση φέτας, τοποθετώντας και το φλουρί που ήταν μια δεκάρα ή εικοσάρα ή πεντούλι.
Την Βασιλόπιτα την έψηνε στο φούρνο της ξυλόσομπας.
Ετοίμαζε επίσης την Πρωτοχρονιάτικη σούπα με τον κόκορα.
Ανήμερα της Πρωτοχρονιάς έβαζαν τα καλά τους και πήγαιναν στην εκκλησία, μετά το πέρας της λειτουργίας και την επιστροφή τους στο σπίτι, όλη η οικογένεια κάθονταν σε σκαμνάκια περιμετρικά του σοφρά, η δε νοικοκυρά έβαζε στην μέση την βασιλόπιτα.
Ο αρχηγός του σπιτιού αφού την σταύρωνε την έκοβε σε κομμάτια όσα τα μέλη της οικογένειας, επί πλέον έκοβε κομμάτια για τον Χριστό, την Παναγία και για το σπίτι.
Ο μικρότερος της οικογένειας πήγαινε σε μια γωνία του σπιτιού και έλεγε τα ονόματα στα οποία ανήκε το κομμάτι της βασιλόπιτας.
Αυτός που θα του τύχαινε το φλουρί ήταν ο τυχερός της χρονιάς και θα έπρεπε τουλάχιστον για την ημέρα της Πρωτοχρονιάς να κάμνει όλες τις δουλειές και τα θελήματα της οικογένειας.
Στην συνέχεια σέρβιρε η νοικοκυρά την σούπα με τον κόκορα.
Στο τέλος του πρωτοχρονιάτικου γεύματος παρατηρούσαν το κόκαλο του στήθους του κόκορα, αν στην άκρη είχαν μείνει τρίχες από το κρέας του κόκορα, τότε έλεγαν πως στο σπίτι θα έχουν πολλά μπερεκέτια(αφθονία αγαθών), επίσης παρατηρούσαν το κόκαλο του στήθους και αν σε αυτό δεν υπήρχε καμία τρύπα, τότε δεν θα υπήρχε στην χρονιά θάνατος.
Κατά την διάρκεια των εορτών των Χριστουγέννων και μέχρι τα ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς οι άνδρες του χωριού μαζευόντουσαν στο καφενείο του χωριού, κάθε βράδυ και παίζανε 21(τυχερό παιχνίδι τράπουλας), η κορύφωση του παιχνιδιού ήταν το βράδυ της Πρωτοχρονιάς, στόχος όλων ήταν να κερδίσουν τον Γιάννη Πρόεδρο του χωριού. Επίσης ήταν η χαρά του καφετζή, γιατί τα κέρδη του εκείνων των ημερών ανέβαιναν κατακόρυφα.
Όλη την ημέρα της Πρωτοχρονιάς ανταλλάσσανε ευχές μεταξύ τους, για το Νέο έτος και προσπαθούσαν να μην ανταλλάξουν κουβέντες, για είναι το έτος τυχερό μαζί τους.
Μωμοέρια, ένα έθιμο του Δωδεκαημέρου…Χριστούγεννα έως Θεοφάνια.
.jpg)
Γιαπράκια Κοζάνης ... Γιορτινό έδεσμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς.
Η παράδοση της αρμιάς των κοζανιτών για τα γιαπράκια των Χριστουγέννων!
Μια παράδοση πολλών χρόνων που τηρούν οι Κοζανίτες ευλαβικά δεκαετίες τώρα γίνεται και εφέτος, από την Τρίτη 14 Νοεμβρίου οι κάτοικοι της Κοζάνης παραδοσιακά βάζουν κάθε χρόνο το λάχανο με χοντρό αλάτι και να κάνει την λεγόμενη “αρμιά”, που είναι το απαραίτητο συστατικό για τα χριστουγεννιάτικα γιαπράκια.
Οι μικροί ιστορικοί και το δρώμενο των Μωμόγερων...
Οι Μωμόγεροι τις γιορτινές μέρες των Χριστουγέννων ,της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων , ξεκινούν την πορεία τους στους δρόμους των χωριών και της πόλης … με στάσεις σε σπίτια και καταστήματα όπου δέχονται κεράσματα. Είναι ένα ποντιακό λαϊκό δρώμενο το οποίο λαμβάνει χώρα το γιορτινό 12ήμερο με ευχετηριακό χαρακτήρα. Οι ρίζες του εθίμου βρίσκονται στους προχριστιανικούς χρόνους αλλά οι Πόντιοι έδωσαν αργότερα χριστιανικό. Ο Μώμος ήταν ο θεός το γέλιου και της σάτιρας.
Περισσότερα πατάμε ΕΔΩ
Πολλές πολύτιμες πληροφορίες για το έθιμο Κόλντα Μπάμπω (Κάλαντα γιαγιά ) ή Κόλιαντα Μπάμπω από τον Χοροδιδάσκαλο Χρήστο Νταλάκα ... Στις 23 Δεκεμβρίου και 12 η ώρα τα μεσάνυχτα αναβίωνε το μεγάλο αυτό έθιμο όπου βγαίναν τα ΄΄παιδιά΄΄, μόνο ελεύθερα αγόρια και φορούσαν κάπες μαλλιότες κρατώντας τους τουρβάδες τους...
Περισσότερα πατάμε ΕΔΩ
Μαθαίνουμε για την ιστορία της βασιλόπιτας ...
Μια ιστορία που γεννήθηκε στο βάθος του χρόνου.
Μέσω του διαδικτύου και των on line συνδέσεων μέσω webex γνωριστήκαμε όλα τα σχολεία μεταξύ μας ...
Το ταξίδι μας στο χρόνο δεν τελείωσε συνεχίζεται …!!!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου