Μωμοέρια, ένα έθιμο του Δωδεκαημέρου…Χριστούγεννα έως Θεοφάνια.

Μωμοέρια, ένα έθιμο του Δωδεκαημέρου…Χριστούγεννα έως Θεοφάνια.

Τα Μωμοέρια είναι το έθιμο  που καταγράφθηκε και συμπεριλαμβάνεται : α) στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2015 και β)στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO.

Οι τελεστές του εθίμου πιστεύουν πως αυτό προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα. Άλλοι θεωρούν ότι είναι ένα είδος διθυράμβου, λόγω του «διαλόγου» ανάμεσα στον «αρχηγό-Μωμό΄ερο» και της ομάδας των Μωμό΄ερων, αλλά και λόγω των αυτοσχεδιασμών ανάμεσα στη θεατρική ομάδα και στους θεατές.

Ανάμεσα στις διηγήσεις των τελεστών, ξεχωρίζουν δύο εκδοχές. Η μία αφηγείται πως οι δώδεκα Μωμό΄εροι είναι οι ιερείς του Μώμου, θεού του γέλιου και της σάτιρας, η προσωποποίηση της μομφής και της κατηγορίας. Οι μελετητές του εθίμου υποστηρίζουν πως σύμφωνα με τον Πλάτωνα, άριστο ήταν το έργο που ο Μώμος δεν είχε τίποτα να πει («ο αεί επιζητών και μηδέν των άλλων ικανόν νομίζων, αλλ΄ενδείν του κρείττονος, αεί παν οτιούν λέγων και διασύρων»), καθώς «Μώμος» είναι αυτός που ψάχνει να βρει κουσούρι, άλλωστε είναι γνωστή η λέξη άμωμος, που σημαίνει ο χωρίς κουσούρια, ο τέλειος (μάλλον προέρχεται από το ομηρικό ρήμα μω, που σημαίνει αναζητώ, ψάχνω να βρω ελάττωμα). Έτσι και σήμερα, οι Μωμό΄εροι σατιρίζουν με τα δίστιχά τους και εξευμενίζουν τα «κουσούρια» των συγχωριανών τους.

Μια δεύτερη εκδοχή υποστηρίζει ότι οι Μωμό΄εροι συμβολίζουν τους στρατηγούς του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Και οι δύο εκδοχές στηρίζονται σε προφορικές διηγήσεις και σε κάποιες αναφορές των μελετητών του εθίμου. Πάντως, ο βαθιά ριζωμένος και βιωματικός χαρακτήρας του εθίμου απέτρεψε την εξάλειψή του, αναγκάζοντας ακόμη και την εκκλησία να το «ανεχτεί», ανάμεσα σε τρεις σημαντικές εορτές της Ορθοδοξίας (Χριστούγεννα, Αγίου Βασιλείου, Θεοφάνια).

Ευετηριακό και ψυχαγωγικό έθιμο του Δωδεκαημέρου (Χριστούγεννα έως Θεοφάνια) με χορευτική, θεατρική και μουσική ομάδα σε παράλληλη δράση, προερχόμενο από την ορεινή Τραπεζούντα, που τελείται σε οκτώ χωριά του Νομού Κοζάνης: Τετράλοφος, Άγιος Δημήτριος, Αλωνάκια, Σκήτη, Πρωτοχώρι, Κομνηνά, Ασβεστόπετρα, Καρυοχώρι.

Ευετηριακό και ψυχαγωγικό έθιμο που τελείται κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου στα οκτώ χωριά του Νομού Κοζάνης. Οι φορείς του είναι οι κάτοικοι των χωριών συνολικά, καθώς το έθιμο έχει περάσει ήδη στην τέταρτη γενιά των Ποντίων προσφύγων που ήρθαν από την ορεινή Τραπεζούντα. Αποτελείται από τη χορευτική, τη θεατρική και τη μουσική ομάδα. Όλοι οι συμμετέχοντες είναι άντρες.

Οι Μωμό΄εροι, αποτελούνται από τη χορευτική (κορυφαίος-αρχηγός και χορευτές), τη θεατρική(αυτοσχέδιοι διάλογοι) και τη μουσική ομάδα(λύρα, αγγείον, νταούλι), όλοι μεταμφιεσμένοι.

Όλοι μαζί, με φωνές, κραυγές, θορύβους από κουδούνια, βήματα χορού, μουσική, τραγούδια και παράλληλη δράση όλων των θεατρικών προσώπων, όχι μόνο προκαλούν το ενδιαφέρον του κοινού που τους ακολουθεί από σπίτι σε σπίτι, αλλά επιδιώκουν και τη συμμετοχή του κοινού στις πολλαπλές παράλληλες δράσεις.

Οι Μωμό΄εροι, ντυμένοι με περικεφαλαίες, φουστανέλλες και κρατώντας ξύλα στα χέρια, χορεύοντας και τραγουδώντας επισκέπτονται ένα προς ένα τα σπίτια του χωριού. Ανάμεσά τους και σε επικοινωνία με τους θεατές είναι η θεατρική ομάδα, αποτελούμενη μόνο από άντρες: δύο νύφες που προσπαθεί να τις κλέψει ο κόσμος πληρώνοντας ένα αντίτιμο με την επιστροφή τους, ο γέρος, η γραία (γριά), ο διάβολον, ο άρκον (αρκούδα), ο γιατρός που εξετάζει τη νύφη και διαπιστώνει συνήθως την κακοποίησή της, ο τσανταρμάς (χωροφύλακας επί τουρκοκρατίας) κ.ά.. Τα μουσικά όργανα που τους συνοδεύουν είναι λύρα, αγγείον (γκάιντα) και νταούλι. Το σύνολο της χορευτικής, θεατρικής και μουσικής ομάδας κάθε χωριού είναι περίπου 30 άτομα και η πομπή τους θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα θέατρο δρόμου (streettheatre) που χορεύοντας και τραγουδώντας σατιρίζει πρόσωπα και καταστάσεις.

Ο χώρος τέλεσης του εθίμου είναι οι δρόμοι, οι πλατείες, τα σταυροδρόμια και οι αυλές των σπιτιών του κάθε χωριού. Η πομπή ξεκινάει συνήθως από την πλατεία ή από το σύλλογο και υπάρχει προσχεδιασμένη πορεία. Είναι σημαντικό οι Μωμό΄εροι να περάσουν από όλα τα σπίτια του χωριού. Στην αυλή του κάθε σπιτιού, τους περιμένει στολισμένο τραπέζι με πλούσια εδέσματα, τσίπουρο, κρασί και παραδοσιακά γλυκά. Τα εδέσματα προσφέρονται, δεν πωλούνται. Τα ετοιμάζει η κάθε σπιτονοικοκυρά και ποικίλουν από σπίτι σε σπίτι. Απαραίτητο είναι το τσίπουρο και συνηθέστερα τα «πιροσκί», το «περέκ΄» και τα «τσιριχτά», είδη ποντιακών ζυμαρικών.

Άλλες ονομασίες: “Μωμόγεροι”, με ανάπτυξη του ευφωνικού «γ».“Τα Μωμο’έρια”, σε ουδέτερο γένος“Μωμογέρεα”, σε ουδέτερο γένος και με το ευφωνικό «γ». “Οι Μωμο΄έρ΄”, με αποκοπή του «οι». “Οι Κοτσαμάν’”, τουρκικής προέλευσης, σημαίνει «μεγαλόσωμοι άντρες»,«σεβάσμιοι». “Τα Κοτσαμάνια”, όπως παραπάνω, σε ουδέτερο γένος. “Τα Καρναβάλια”, καθώς είναι ομάδα μεταμφιεσμένων.

Το έθιμο έχει εορταστικό αλλά και ευετηριακό χαρακτήρα και συνδέεται άμεσα με τον ερχομό του νέου έτους και την καλή χρονιά. Ολόκληρη η τοπική κοινωνία αποτελεί μέρος του εθίμου και λειτουργεί συνειδητά ως αναπόσπαστο στοιχείο στη διεξαγωγή και στην πλοκή του (η οποία διαφέρει κάθε χρόνο καθότι βασίζεται στον αυτσχεδιασμό και στην επικαιρότητα). Οι εθιμικές πρακτικές και οι κοινωνικές συμπεριφορές που αφορούν το σπιτονοικοκύρη που υποδέχεται την πομπή (εδέσματα, ευχές) αλλά και η συμπεριφορά των θεατών (αρπαγή νύφης, πυρπόληση του τσουβαλιού του γέρου), η μίμηση των ρόλων (θεατρικό μέρος), συνδέονται άμεσα με τις κοινωνικές πρακτικές του εθίμου. Εορταστικές εκδηλώσεις πραγματοποιούνται και στο τέλος της διεξαγωγής του εθίμου, σε κάθε χωριό.

Η φορεσιά του Μωμόερου: Οι φορεσιές των Μωμό΄ερων, ειδικά η περικεφαλαία (χάντρες, καθρεφτάκια, κορδέλες) και το ξύλο που κρατούν (ειδικό ξύλο κρανιάς ή φουντουκιάς, πλεγμένο με χρωματιστές κορδέλες, φούντες και κουδουνάκια) έχουν ιδιαίτερη τεχνοτροπία και κατασκευάζονται από συγκεκριμένα άτομα που έχουν διδαχθεί από παλαιότερους την τεχνική. Υπάρχουν κομμάτια της ενδυμασίας που πλέκουν μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες (ορτάρια, γκέτες) και άλλα που απαιτούν γνώσεις αργυροχοΐας (εγκόλπιο, φυλαχτό, κοσμήματα στήθους). Οι Μωμό΄εροι, δηλαδή οι δώδεκα χορευτές, έχουν ειδική ενδυμασία.Φορούν «περικεφαλαία», παρόμοια της αρχαίας ελληνικής, «πουκάμισο», «γιλέκο σταυρωτό», είδος «φουστανέλλας» μέχρι το γόνατο,μάλλινες «περικνημίδες» πλεκτές ή «ορτάρια» (πλεκτές κάλτσες), «τσαρούχια», «ταραπολόζ΄» (ζωνάρι) μεταξωτό, «ξύλινο ραβδί» (ματσούκι). Στο στήθος φορούσαν πολλές σειρές αλυσίδες, ρολόι και εγκόλπιο.Τα χρώματα που επικρατούσαν στη στολή τους ήταν το μπλε και το άσπρο, τα οποία συμβολίζουν την ελληνική σημαία, καθώς και το πράσινο και το κόκκινο για να ξεγελούν τους Τούρκους. Στην περικεφαλαία τους υπήρχαν κορδέλες, κουμπιά και καθρεφτάκια.

Ειδικά ενδύματα απαιτούνται και για τους θεατρικούς ρόλους της ομάδας, τις δύο «νύφες», τον «γέρον», την «γραία», τον «διάβολον», τον «γιατρόν», τον «άρκον» (όπου υπάρχει), το «καμέλ» (όπου υπάρχει), τον «τσανταρμά» (χωροφύλακας-δικαστής). Όλους τους ρόλους υποδύονται άντρες, οπότε και τα μεγέθη των ενδυμασιών είναι ανάλογα (π.χ. τα νυφικά).

Τα πρώτα χρόνια μετά τον ξεριζωμό, το κάθε χωριό οργάνωνε το δρώμενο στο κεντρικό του καφενείο. Όταν δημιουργήθηκαν πολιτιστικοί σύλλογοι στα χωριά (δεκαετία ΄70, ΄80), η οργάνωση γίνεται από το σύλλογο. Άλλωστε οι περισσότεροι ιδρυτές αυτών των συλλόγων ήταν οι ίδιοι οι Μωμό’εροι. Στην ουσία ο σύλλογος σε ένα ποντιακό χωριό δεν αποτελείται από κάποια συγκεκριμένα μέλη (όπως οι σύλλογοι των πόλεων) αλλά από ολόκληρη την τοπική κοινωνία.

Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από : ΑΫΛΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΠΑΙΖΟΥΜΕ  ΜΕ ΤΑ ΠΑΖΛ :

ΠΑΤΗΣΕ ΔΕΞΙΑ ΤΑ 4 ΚΟΚΚΙΝΑ ΑΚΤΙΝΩΤΑ ΒΕΛΑΚΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΕΧΕΙΣ ΠΛΗΡΗ ΟΘΟΝΗ :